Nie sposób przecenić ogromnej roli wolontariuszy w działaniach na rzecz uchodźców. Dlaczego warto zostać wolontariuszem? W jaki sposób możesz wykorzystać swój czas i umiejętności? Gdzie możesz pomagać?
Na pewno wiele razy słyszałeś ten termin, ale czy wiesz, co on tak naprawdę oznacza? Jego międzynarodowa definicja powstała w Centrum Studiów nad Społeczeństwem Obywatelskim na Uniwersytecie Johna Hopkinsa w Stanach Zjednoczonych. Zgodnie z nią wolontariat to „nieodpłatna, dobrowolna praca świadczona na rzecz osób nieznajomych (spoza rodziny lub najbliższego grona przyjaciół czy sąsiadów), środowiska naturalnego, społeczeństwa lub społeczności lokalnej, podejmowana indywidualnie albo w ramach organizacji lub instytucji publicznej”.
Jest to bardzo pojemny termin. Nie należy kojarzyć go wyłącznie z programami realizowanymi przez wiele organizacji, czy też z wykonywaniem mechanicznych działań, niewymagających szczególnych kompetencji. Wolontariat może być bardzo ciekawym, rozwijającym doświadczeniem, realnie zmieniającym świat. I nawet w tak wąskiej dziedzinie jak pomoc uchodźcom może mieć bardzo różny charakter, dając wolontariuszowi szeroki wachlarz możliwości działania.
Po lekturze następnych rozdziałów na pewno znajdziesz odpowiedni dla siebie pomysł i sposób na zaangażowanie się w bezpośrednią pomoc uchodźcom.
Dlaczego wolontariusze są potrzebni?
Przypomnij sobie niedawne doniesienia medialne i obrazki z tzw. bałkańskiego szlaku. Pojawienie się w Europie niespotykanej dotąd w tak krótkim czasie liczby uchodźców pokazało nie tylko polityczną słabość Unii Europejskiej, ale także nieskuteczność dużych międzynarodowych organizacji i instytucji pomocowych w sytuacji nagłego kryzysu. Ich obecność bywała w wielu miejscach jedynie symboliczna, a największy ciężar zaspokajania podstawowych życiowych potrzeb setek tysięcy ludzi spoczął na wolontariuszach. Ludzie z całego świata, świadomi powagi sytuacji i ogromnych potrzeb, rzucali wszystko, by przyjechać na Bałkany i choć trochę pomóc. Ich rola była i wciąż jest nie do przecenienia. Zarówno na bałkańskim szlaku, jak i w Turcji, Libanie, Bułgarii czy w tak wydawałoby się zorganizowanym kraju jak Niemcy.
Dowiedz się więcej o sytuacji uchodźców w Europie.
A jaki wolontariat naprawdę potrzebny jest w Polsce? Z pewnością ze względu na stosunkowo niewielką liczbę uchodźców skala problemu nie jest tak duża jak w wielu innych europejskich krajach, nie znaczy to jednak, że pomoc nie jest potrzebna. Skomplikowane procedury, problemy mieszkaniowe, bariery językowe i kulturowe, brak pracy czy niewydolne programy integracyjne to tylko niektóre problemy, z jakimi borykają się uchodźcy w Polsce. Do tego dodać należy niedofinansowanie pozarządowych organizacji zajmujących się pomocą i niestety coraz częstsze ostatnio postawy ksenofobiczne w naszym społeczeństwie. Nie musisz więc wyjeżdżać z Polski, by pomagać uchodźcom.
Dowiedz się więcej o sytuacji uchodźców w Polsce.
Jak mogę działać?
Wachlarz możliwości jest ogromny, ale na początku musisz sobie odpowiedzieć na kilka pytań. Na przykład: ile czasu jesteś gotów poświęcić na pracę wolontariacką? Wolisz realizować powierzone Ci przez kogoś, jasno określone zadania czy działać niezależnie? Preferujesz bezpośredni kontakt z ludźmi, którym pomagasz, czy wolisz działać organizacyjnie? Wolisz wspierać inicjatywy lokalne czy chciałbyś pojechać za granicę? A może masz jakieś konkretne umiejętności lub kompetencje, które przydadzą się w działaniach na rzecz uchodźców?
Organizacje
Jedną z możliwości jest praca wolontariacka dla już działającej w tym zakresie organizacji pozarządowej czy instytucji państwowej (np. lokalnych ośrodków pomocy czy urzędów). Zgłoszenie się do organizacji ma swoje zalety, szczególnie jeśli wcześniej nie próbowałeś swoich sił jako wolontariusz i wolisz na początku nie brać na barki zbyt dużej odpowiedzialności – decyzyjność wolontariusza z reguły jest tam ograniczona do minimum, ważniejsza jest skuteczność w wykonywaniu powierzonych zadań.
Ten wybór może być dla Ciebie właściwy również wtedy, gdy wiesz, że chcesz pomagać, ale nie do końca potrafisz zdefiniować działania, w których sprawdzisz się najlepiej. W takiej sytuacji pracownicy organizacji, wykorzystując sprawdzone narzędzia analityczne (ankiety, formularze itp.), mogą pomóc Ci wybrać funkcję skrojoną na Twoją miarę.
Wolontariat indywidualny
Jeśli wiesz dokładnie, co chcesz zrobić, i nie boisz się odpowiedzialności, spróbuj wziąć sprawy w swoje ręce. Może to dotyczyć zarówno działań lokalnych, jak np. pomoc konkretnym osobom lub zorganizowanie zbiórki wśród znajomych, jak i spontanicznych, interwencyjnych podróży za granicę, do miejsc, gdzie najbardziej potrzebne są ręce do pracy. Wspomnieliśmy już o ogromnej roli wolontariuszy w wielu kryzysowych miejscach na uchodźczym szlaku. To właśnie oni często jako pierwsi byli na miejscu i nieśli natychmiastową pomoc. Wynika to z pewnego bezwładu w działaniach wielu organizacji, związanego głównie z biurokracją, procesem podejmowania decyzji i oczywiście sposobem ich finansowania. Będąc niezależnym, możesz reagować szybciej i być tam, gdzie dużych organizacji nie ma lub po prostu nie dają sobie rady.
Jeśli w miejscu, w którym chcesz pracować, obecne są już inne organizacje czy inicjatywy, koniecznie skontaktuj się z nimi i spróbuj skoordynować działania. Możesz im pomagać lub działać niezależnie, ale na pewno nie warto sobie nawzajem przeszkadzać. O tym przeczytasz więcej w rozdziale Wolontariat za granicą, ale dotyczy to oczywiście także działań w Polsce.
Wolontariat pracowniczy
Ten sposób niesienia pomocy jest dobrze znany w krajach Europy Zachodniej, w Polsce – na szczęście – również powoli zaczyna zyskiwać popularność. Na czym polega? Inicjatorem wolontariatu pracowniczego jest z reguły pracodawca, który motywuje swoich pracowników do wykorzystania czasu pracy na rzecz pomocy osobom potrzebującym lub instytucjom pomocowym. Pracownicy mogą bezpośrednio wykorzystać swoje umiejętności i wiedzę związane ze specjalizacją firmy (np. zespół prawników, który regularnie i nieodpłatnie pomaga wybranej fundacji) albo działać niezależnie od swoich zawodowych kompetencji (przykładem może być danie członkom zespołu dnia wolnego, by mogli pomóc w sortowaniu ubrań dla uchodźców czy odmalowaniu świetlicy w ośrodku dla cudzoziemców).
Jeśli zatem jesteś właścicielem albo dyrektorem firmy, zastanów się, czy nie wypróbować takiej formy wolontariatu. Może on mieć wiele pozytywnych skutków nie tylko dla Ciebie, ale i dla samej firmy, jak chociażby poprawa wizerunku czy lepsza integracja zespołu. Jeśli natomiast jesteś pracownikiem, ale w Twojej firmie nie ma takiego programu, to świetny moment, byś zaproponował go przełożonym. Fakt, że do tej pory go nie stosowali, nie musi wcale wynikać z braku wrażliwości społecznej. Po prostu nie wszyscy znają ten mechanizm.
Wolontariat a kompetencje
Wbrew pozorom, by sprawdzić się w roli wolontariusza, często nie musisz mieć rzadkich zdolności czy specjalistycznych kompetencji. Sposobów na niesienie pomocy jest tak wiele, że każdy może znaleźć swoją ścieżkę. I to niezależnie od tego, czy wybierzesz pracę w Polsce, czy za granicą. Jeśli lubisz pracować z dziećmi, bardzo przydasz się zarówno w lokalnych ośrodkach pomocy cudzoziemcom, jak i na szlaku. Potrafisz gotować? Świetnie – możesz wspomóc przenośną kuchnię, która przygotowuje gorące posiłki dla migrantów przebywających w obozie w Grecji, albo wziąć udział w coraz bardziej popularnych międzykulturowych spotkaniach kulinarnych w Polsce, będących świetnym pomysłem na przełamywanie barier i integrację.
Jest też parę rzadkich lub wyjątkowo przydatnych kompetencji, których szkoda byłoby nie wykorzystać. Jesteś prawnikiem? Możesz pomóc w objaśnianiu zawiłości procesów administracyjnych, przez jakie muszą przechodzić uchodźcy będący w trakcie procedury. Możesz również pomagać w wypełnianiu dokumentów lub pilnować, by prawa uchodźców były w pełni respektowane. Większość pozarządowych organizacji przyjmie taką pomoc z otwartymi ramionami. Podobnie sprawa wygląda w przypadku księgowych. Znasz się na finansach? Na pewno jakaś organizacja lub powstająca właśnie oddolna inicjatywa potrzebuje doradztwa w tej dziedzinie.
O czym warto pamiętać, gdy pracuje się z uchodźcami?
Takie cechy charakteru jak życzliwość, otwartość na drugiego człowieka czy sumienność to oczywiste wymagania względem każdego wolontariusza. W pracy z migrantami, a szczególnie uchodźcami, warto jednak pamiętać o kilku dodatkowych kwestiach.
Nie zapominaj, że często są to osoby, które mają za sobą traumatyczne przeżycia i zostały ciężko doświadczone przez los. Nierzadko straciły cały swój dobytek albo najbliższych członków rodziny. Dlatego nie wypytuj o ich przeszłość, nie dociekaj, skąd wzięli się tu, gdzie są. Szczególnie w przypadku uchodźców, którzy niedawno pojawili się w Europie, wspomnienia te są wciąż świeże i bolesne. Jeśli poczują taką potrzebę, sami opowiedzą Ci swoją historię.
Jeśli wiesz, z jakiego kraju pochodzą ludzie, którym będziesz pomagał, dowiedz się czegoś o ich kulturze i obyczajach, aby uniknąć niezręcznych sytuacji. Wzajemny szacunek z pewnością też pozytywnie przełoży się na efektywną współpracę.
Jeśli wybrałeś pracę w lokalnym ośrodku, nie wymagaj od cudzoziemców, którzy całe życie spędzili w zupełnie innym kręgu kulturowo-religijnym, aby błyskawicznie przestawili się na nasz styl bycia. Daj im czas na oswojenie się z naszymi zwyczajami. Wyobraź sobie, jak ty zachowywałbyś się w ich położeniu.
Choć może to zabrzmieć naiwnie, pamiętaj też, aby często się uśmiechać i okazywać serdeczność. Wielu uchodźców, aby dostać się do Europy, musiało pokonać wyczerpującą, śmiertelnie niebezpieczną drogę, podczas której rzadko mieli okazję spotkać się z życzliwością. Twoja postawa może sprawić, że wreszcie będą mogli poczuć się bezpiecznie.
Co da Ci wolontariat z uchodźcami?
Czy, cytując definicję, „nieodpłatna, dobrowolna praca świadczona na rzecz osób nieznajomych” może i powinna w ogóle dawać korzyści?
Po pierwsze – to banał, ale warto o nim przypominać – pomagając innym, zmieniasz świat na lepszy. Jeśli dzięki temu poczujesz się lepiej i jeśli jest to jeden z powodów Twoich działań, nie musisz mieć wyrzutów sumienia. To nie egoizm. Nie musisz oczywiście zaraz wpadać w samouwielbienie – po prostu poczucie satysfakcji z robienia dobrych rzeczy to bardzo dobra i zdrowa motywacja.
Dzięki pracy wolontariackiej możesz się również bardzo dużo nauczyć. O sobie, o innych ludziach i wielu mechanizmach, z którymi w innych działaniach prawdopodobnie byś się nie zetknął. Wiele z tych doświadczeń i nabytych umiejętności może Ci się później przydać w życiu i prywatnym i zawodowym. Większość pracodawców docenia fakt umieszczenia wolontariatu w CV. To dobrze świadczy o charakterze kandydata i jego podejściu do pracy.
Najwyższy więc czas działać! Z lektury kolejnych rozdziałów dowiesz się znacznie więcej o tym, gdzie i jak możesz pomóc. Dotyczą one głównie bezpośrednich działań pomocowych, ale oczywiście nie wyczerpują wszystkich możliwości pomagania uchodźcom. Przejrzyj pozostałe teksty w sekcji Działaj!
Dowiedz się, dlaczego inni pomagają uchodźcom. Przeczytaj relacje wolontariuszy.