Żeby móc pomagać uchodźcom, wcale nie musisz jechać na drugi koniec Europy. Istnieje wiele różnorodnych działań, które możesz realizować lokalnie.
(fot. Maciej Sawicki)
Wyjazdy wolontariackie za granicę są bardzo potrzebne szczególnie w sytuacjach kryzysowych, wymagających pełnej mobilizacji społeczności międzynarodowej. Warto jednak mieć na uwadze, że działając lokalnie, często możesz być znacznie skuteczniejszy. Wynika to przede wszystkim ze znajomości realiów, łatwiej dostępnego zaplecza technicznego i organizacyjnego oraz braku bariery językowej np. w urzędach. W swojej okolicy łatwiej możesz zorganizować wszelkie działania integracyjne, zaangażować swoich znajomych czy miejscową społeczność. Co najważniejsze, masz też większą szansę prowadzić długofalowe i skoordynowane działania.
Dowiedz się więcej o sytuacji uchodźców w Polsce.
Zanim zaczniesz pomagać uchodźcom
Zanim rzucisz się wir pracy, zastanów się, w czym jesteś dobry, co lubisz robić, na czym się znasz. Nie zniechęcaj się, jeśli w pierwszej chwili dojdziesz do wniosku, że brakuje Ci odpowiednich zdolności – możesz skutecznie pomagać, robiąc rzeczy zupełnie zwyczajne i przyziemne. Jeśli jednak uważasz, że masz umiejętności lub zasoby, dzięki którym mógłbyś szczególnie przysłużyć się sprawie, wykorzystaj je. Chodzi tylko o to, żebyś wybrał działanie, w którym będziesz najbardziej skuteczny i przydatny.
Przeczytaj o kompetencjach i zawodach, które mogą się przydać w pracy z uchodźcami
Gdzie możesz pomóc?
Jeśli zdecydowałeś, że chcesz pomagać, i wiesz mniej więcej, jakie masz możliwości i preferencje odnośnie do form działania, następnym krokiem jest znalezienie miejsca lub organizacji, którą możesz wspomóc.
W rozdziale „Kto już działa” znajdziesz mapę wraz z wyszukiwarką, która umożliwi Ci znalezienie organizacji pozarządowych i grup nieformalnych działających w Twojej okolicy, a także wybranie tych, które realizują konkretne działania (np. pomoc prawną lub zajęcia dla dzieci). Na mapie możesz znaleźć też wszystkie ośrodki dla cudzoziemców w Polsce. Jeśli chcesz działać w którymś z nich, najlepiej skontaktuj się z jego władzami i zapytaj, jakie organizacje w nim działają.
Dlaczego powinien to być pierwszy krok? Często zdarza się, że inicjatywy tego typu – mimo że bardzo skuteczne w działaniu – borykają się z niedostatkiem rąk do pracy, a ich budżety są mocno ograniczone. Warto zatem je wspierać.
Możesz także skontaktować się z najbliższym Centrum Wolontariatu (Placówki Centrum Wolontariatu). Od pracowników dowiesz się, czy w danym momencie prowadzone są jakieś działania pomocowe na rzecz uchodźców.
Przed podjęciem ostatecznej decyzji musisz jeszcze wybrać sposób działania, który najbardziej Ci odpowiada. Do wyboru masz współpracę z instytucjami i organizacjami pozarządowymi, inicjatywy indywidualne oraz wolontariat pracowniczy.
Ośrodki, organizacje i instytucje
Załóżmy, że wybrałeś tę formę wolontariatu. Jakimi działaniami możesz pomóc cudzoziemcom, którzy trafili do naszego kraju? Poniżej znajdziesz kilka propozycji.
Jeśli znasz języki obce, w szczególności któryś z tych używanych w krajach, z których pochodzą uchodźcy, możesz pomóc w prowadzeniu lekcji polskiego dla cudzoziemców. Umiejętność swobodnego porozumiewania się bardzo ułatwi im integrację w nowym środowisku. Znajomość języków obcych możesz wykorzystać także na inne sposoby, na przykład pełniąc funkcję tłumacza podczas wizyt w urzędach albo u lekarza. Przy okazji będziesz mógł sprawdzić, jak administracja i służba zdrowia są przygotowane do kontaktu z nimi.
Możesz także wziąć udział w tzw. workcampie. Co to takiego? Są to krótkie projekty wolontariackie w ośrodkach dla uchodźców. Przeciętny workcamp trwa około dwóch tygodni. W tym czasie do konkretnego ośrodka zjeżdża się grupa wolontariuszy, którzy organizują różne zajęcia dla mieszkańców, np. zabawy dla dzieci, warsztaty teatralne, muzyczne lub plastyczne. Mimo że takie projekty nie trwają długo, wprowadzają w życie ośrodka świeżą energię i pozwalają na wzajemne poznanie się osobom z różnych kultur.
Z monotonią, której nie da się uniknąć w nawet najlepiej prowadzonym ośrodku, możesz powalczyć także w inny sposób – na przykład organizując grupową wycieczkę do pobliskiego miasta albo zwyczajnie zabierając podopiecznych poza mury placówki, żeby mogli chociaż na chwilę odetchnąć od szarej rzeczywistości.
Wolontariat indywidualny
Wolisz działać samodzielnie? Taka forma wolontariatu również daje wiele możliwości zaangażowania się w niesienie pomocy uchodźcom.
– Zbiórki
Popularnym i stosunkowo łatwym zadaniem jest organizowanie zbiórek. Mogą one dotyczyć na przykład przyborów szkolnych dla dzieci mieszkających w ośrodkach albo rzeczy potrzebnych uchodźcom, którzy trafili do któregoś z obozów przejściowych w Europie (np. ubrań, karimat czy śpiworów).
Możesz także zorganizować zbiórkę pieniędzy, które później przekażesz ekipom wolontariuszy działających w miejscach, gdzie takie wsparcie jest pilnie potrzebne. Zebrane fundusze możesz również przeznaczyć na sfinansowanie jakiegoś autorskiego projektu dla ośrodka, w którym mieszkają uchodźcy (np. wakacji dla dzieciaków). Możesz też oczywiście zebrane środki przeznaczyć na wsparcie wybranej przez siebie organizacji.
– Pomoc specjalistyczna
W Polsce działa coraz więcej nieoficjalnych, oddolnych inicjatyw zajmujących się niesieniem pomocy cudzoziemcom. Z reguły powstają one spontanicznie i bazują na wielkim zapale do działania oraz silnej motywacji do poprawy sytuacji migrantów. Niestety członkowie takich inicjatyw często borykają się z niedostateczną ilością środków finansowych oraz brakiem specjalistycznej pomocy, np. prawniczej. Taka pomoc to ważny aspekt działania na rzecz uchodźców – często potrzebują oni porad z wielu różnych dziedzin. Jeśli posiadasz takie kompetencje i chciałbyś je wykorzystać, poszukaj takich organizacji w swojej okolicy. To samo może dotyczyć osób zajmujących się np. księgowością czy pozyskiwaniem funduszy na projekty.
– Przez żołądek do serca
Ciekawym pomysłem może być organizacja zyskujących ostatnio coraz większą popularność międzykulturowych spotkań kulinarnych, w trakcie których uchodźcy wspólnie z Polakami przygotowują tradycyjne dla swoich krajów potrawy. Spotkania takie są cenne z kilku powodów. Po pierwsze aktywizują samych cudzoziemców i wyrywają ich ze stagnacji, w jaką mogą popaść, przebywając w ośrodkach. Dają im również okazję do nawiązania dobrego kontaktu ze społecznością, z którą docelowo będą się integrować. Rozmowy przy przyrządzaniu jedzenia i przy stole pozwalają na poznawanie siebie nawzajem w miłej, luźnej atmosferze. Druga strona otrzymuje dodatkowo szansę poznania nowych kultur, wzbogacenia swojej wiedzy o świecie i oczywiście kosztowania fantastycznych, nieznanych dotąd potraw.
– Praca u podstaw i walka z hejtem
Niemal od początku dyskusji dotyczącej rozwiązania kwestii uchodźczej w społeczeństwach wielu krajów Unii Europejskiej zaczęły narastać bardzo negatywne nastroje. Polska niestety nie jest tu wyjątkiem. Fala hejtu w internecie osiągnęła nieznaną dotąd skalę, a agresja ze świata wirtualnego zaczęła przenosić się na ulice. Słowne nękanie ludzi o nieco ciemniejszym odcieniu skóry, a nawet dotkliwe pobicia powoli stają się smutną normą. Oto kolejny – niestety zyskujący coraz większe znaczenie – obszar, w którym możesz pomóc.
Jak? Wrogie nastawienie względem migrantów i strach przed nimi wynikają często ze zwykłej niewiedzy. Powtarzane przez media krzywdzące stereotypy oraz dramatyczne relacje z europejskich obozów przejściowych – takie bowiem lepiej się sprzedają – dodatkowo pogarszają sytuację. Lęk przed migrantami szukającymi w naszym kraju schronienia regularnie jest też cynicznie podsycany przez czołowych polskich polityków. Skuteczność tych zabiegów może mieć związek z wysokim poziomem homogeniczności polskiego społeczeństwa. Przeciętny obywatel naszego kraju rzadko ma okazję spotkać na swojej drodze jakiegokolwiek cudzoziemca, nie mówiąc już o uchodźcy. Nie ma więc możliwości zweryfikowania krzywdzących stereotypów. Przeczytaj więcej w rozdziale pt. „Mowa nienawiści”
Co zatem możesz zrobić? Dobrym pomysłem jest próba działania u podstaw. Jeśli masz taką możliwość, zorganizuj lekcję lub spotkanie z młodzieżą szkolną w swojej okolicy. Postawy nastolatków względem uchodźców często wynoszone są bezpośrednio z domu. Są automatyczne, ich powstawaniu nie towarzyszy głębsza refleksja. Spotkanie z osobą, która spokojnie wytłumaczy im, skąd biorą się lęk i niechęć względem migrantów, może doprowadzić do całkowitej zmiany negatywnych postaw. Jeśli znasz cudzoziemca, który mieszka w Polsce i chciałby wziąć udział w takim spotkaniu, zabierz go ze sobą. Jego obecność będzie dodatkową zaletą – uspokoi atmosferę dyskusji (trudniej mówić przykre rzeczy, gdy osoba, której dotyczą, siedzi naprzeciwko) i będzie bardziej efektywna niż rozmowa o jakimś „wirtualnym” obcym. Dobrym pomysłem może być również zorganizowanie integracyjnych zawodów sportowych.
Przeczytaj więcej w rozdziale pt. „Uświadamiaj i informuj”
W wolnym czasie możesz także zająć się w monitorowaniem środków przekazu pod kątem używania mowy nienawiści. Przy obecnej skali tego zjawiska zajęcie to można niestety uznać za wolontariat w pełnym wymiarze godzin.
Wolontariat pracowniczy
Inicjatorem wolontariatu pracowniczego jest z reguły pracodawca i możemy go podzielić na dwa rodzaje: kompetencyjny i akcyjny.
W pierwszym przypadku pracownicy pomagają, dzieląc się swoją wiedzą (lub kompetencjami) i wykorzystując swoje doświadczenie. Przykładem może być firma informatyczna, której programiści dostają od swoich przełożonych zielone światło, by w mniej obłożonym momencie dnia, ale wciąż w godzinach pracy, skupić się na tworzeniu aplikacji dostarczającej migrantom najświeższe informacje ze szlaku. W tym wariancie przedmiot pomocy jest ściśle związany ze specjalizacją firmy.
W przypadku wolontariatu akcyjnego pracodawca zachęca swoich podwładnych do jednorazowych działań na rzecz osób potrzebujących. Przykładem może być danie członkom zespołu dnia wolnego, by mogli pomóc w sortowaniu ubrań dla uchodźców czy odmalowaniu świetlicy w ośrodku dla cudzoziemców. Idealnie byłoby, gdyby pracodawca jednocześnie pokrywał finansowy aspekt takiego przedsięwzięcia.
W obu przypadkach wolontariat może dotyczyć pojedynczego projektu albo mieć charakter długotrwały (np. zespół prawników stale współpracujący z konkretną fundacją).
Jeśli masz pomysł, jak Twoja firma albo zespół, w którym pracujesz, może pomóc kwestii uchodźczej, porozmawiaj o tym z przełożonymi.
Wolontariat w ramach organizacji a kwestie prawne
Nie wszyscy o tym wiedzą, ale wolontariat ma bardzo szczegółowe umocowanie w prawie. Jego zasady reguluje ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, która przede wszystkim określa prawa i obowiązki leżące po stronie wolontariusza i organizacji, na rzecz której działa.
Wolontariusz podejmuje pracę na zasadzie porozumienia. Jeśli praca trwa dłużej niż 30 dni, porozumienie powinno zostać zawarte w formie pisemnej i określać miejsce oraz czas trwania działań, szczegółowy wykaz zadań, zakres odpowiedzialności, obowiązki każdej ze stron, a także sposób rozwiązania umowy. Na prośbę wolontariusza organizacja powinna podpisać porozumienie nawet w przypadku krótszej współpracy. Umowa sporządzana jest w dwóch egzemplarzach (po jednej dla każdej ze stron) i trzeba jej nigdzie rejestrować.
Gdy współpraca trwa dłużej niż miesiąc, organizacja powinna zapewnić wolontariuszom ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków.
Obowiązkiem wolontariusza jest sumienne wykonywanie zadań. Powinien wszakże zostać dokładnie zapoznany z warunkami wykonywania pracy oraz poinformowany o tym, jak unikać ewentualnych zagrożeń. W większości organizacji wyznaczona jest osoba, która czuwa nad pracą wolontariuszy i do której można zgłaszać się ze wszelkimi pytaniami czy wątpliwościami.
Podejmując decyzję o zaangażowaniu się w wolontariat, bierzemy na siebie dużą odpowiedzialność – nie tylko za siebie, ale także za osoby, którym zdecydowaliśmy się pomóc. Jednak satysfakcja, nowe znajomości, lepsze poznanie siebie i inne wartości, jakich doświadczamy dzięki takiej pracy, są nie do przecenienia.