Pojęcia i definicje

Wiele nieporozumień w dyskusjach dotyczących uchodźców wynika z nieznajomości pojęć i terminów. Poniżej znajdziesz najważniejsze z nich.

Azyl – forma ochrony udzielana cudzoziemcom w sytuacji, gdy jest to niezbędne do zapewnienia im bezpieczeństwa oraz gdy przemawia za tym ważny interes Rzeczypospolitej Polskiej. Ochrona taka ma charakter polityczny, w praktyce nie jest stosowana w Polsce. W świetle polskiego prawa azyl nie jest tym samym co status uchodźcy, jednak w terminologii międzynarodowej pojęcia „status uchodźcy” i „azyl” najczęściej oznaczają to samo.

Cudzoziemiec – każda osoba, która nie posiada polskiego obywatelstwa.

Deportacja – wydalenie cudzoziemca z państwa pobytu na podstawie decyzji administracyjnej. Zgodnie z obowiązującą w Polsce ustawą o cudzoziemcach decyzja deportacyjna to decyzja „o zobowiązaniu cudzoziemca do powrotu”. W decyzji takiej zawsze orzeka się o zakazie ponownego wjazdu na terytorium RP lub na terytorium wszystkich państw obszaru Schengen i określa okres obowiązywania tego zakazu (od pół roku do 5 lat). Podmiotem odpowiedzialnym za wydanie decyzji deportacyjnej (a następnie jej wykonanie) jest Straż Graniczna (komendant oddziału albo komendant placówki SG). Z założenia decyzji deportacyjnej nie wykonuje się przymusowo – SG wyznacza cudzoziemcowi termin od 15 do 30 dni, w którym powinien on dobrowolnie wyjechać z Polski. Chyba że cudzoziemiec wcześniej nielegalnie przekroczył granicę lub stwierdzono, że zagraża bezpieczeństwu lub obronności państwa albo bezpieczeństwu i porządkowi publicznemu – wówczas, decyzja nie zawiera terminu dobrowolnego opuszczenia Polski. Deportacja odbywa się poprzez doprowadzenie cudzoziemca do granicy albo przewiezienie do kraju pochodzenia.

Detencja – przymusowe umieszczanie cudzoziemców w zamkniętych ośrodkach, które są prowadzone przez Straż Graniczną (strzeżone ośrodki dla cudzoziemców). Detencję stosuje się w razie stwierdzenia, że cudzoziemiec zagraża obronności lub bezpieczeństwu państwa albo bezpieczeństwu i porządkowi publicznemu. Można ją również zastosować, gdy cudzoziemiec nielegalnie przekroczył granicę lub nie posiada żadnych dokumentów tożsamości. Zgodnie z prawem międzynarodowym i europejskim, detencja powinna być stosowana jedynie w ostateczności, to znaczy gdy nie jest możliwe zapewnienie prawidłowego toku postępowania poprzez stosowanie środków łagodniejszych, np. obowiązku regularnego zgłaszania się cudzoziemca do Straży Granicznej. Prawo polskie dopuszcza detencję rodzin z dziećmi, co od lat jest powodem protestów organizacji pozarządowych i krytyki Rzecznika Praw Obywatelskich i Rzecznika Praw Dziecka.

Emigrant – osoba, która wyjeżdża ze swojego kraju pochodzenia.

Frontex – Europejska Agencja Zarządzania Współpracą Operacyjną na Zewnętrznych Granicach Państw Członkowskich Unii Europejskiej (European Agency for the Management of Operational Cooperation at the External Borders of the Member States of the European Union) – utworzona w 2004 roku niezależna agencja w ramach Unii Europejskiej, z siedzibą w Warszawie. Głównym zadaniem Frontexu jest koordynowanie współpracy operacyjnej między państwami członkowskimi UE w zakresie zarządzania granicami zewnętrznymi w celu ich kontroli i ochrony.

Genewski dokument podróży (często nazywany paszportem genewskim lub błękitnym paszportem) – dokument przewidziany w Konwencji genewskiej, wydawany cudzoziemcowi, któremu został nadany status uchodźcy. Genewski dokument podróży zastępuje cudzoziemcowi paszport jego kraju pochodzenia. W Polsce wydaje go Szef Urzędu ds. Cudzoziemców na okres 2 lat.

Handel ludźmi – zjawisko polegające na werbowaniu, transporcie, dostarczaniu, przekazywaniu, przechowywaniu lub przyjmowaniu osoby w celu jej wykorzystania z zastosowaniem m.in. przemocy, groźby, podstępu, wprowadzenia w błąd, przyjęcia korzyści majątkowych. O handlu ludźmi mówimy także, jeśli dzieje się to za zgodą osoby poszkodowanej. Jest to, obok handlu bronią i narkotykami, jeden z najbardziej dochodowych i wciąż rozwijających się procederów przestępczych, bardzo często o charakterze transgranicznym. Przestępstwo handlu ludźmi jest zbrodnią i zagrożone jest wg polskiego Kodeksu karnego karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 3 lata.

Imigrant – osoba, która przyjeżdża do kraju innego niż jej kraj pochodzenia.

Indywidualny Program Integracyjny (IPI) – istniejący od 2001 roku program pomocy integracyjnej dla uznanych uchodźców i osób, które uzyskały ochronę uzupełniającą. Program funkcjonuje w oparciu o ustawę o pomocy społecznej i rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej w sprawie udzielania pomocy uchodźcom i jest realizowany przez powiatowe centra pomocy rodzinie. Pomoc obejmuje świadczenia pieniężne (na utrzymanie i wydatki związane z nauką języka polskiego), opłacanie składki na ubezpieczenie zdrowotne i specjalistyczne poradnictwo socjalne. Wysokość, zakres i formy pomocy integracyjnej zawarte w IPI są określane indywidualnie na podstawie przeprowadzanych z cudzoziemcem wywiadów środowiskowych. Czas trwania IPI wynosi 12 miesięcy, niemniej jednak pomoc może zostać wstrzymana w przypadku nieprzestrzegania przez cudzoziemca jego obowiązków, skazania go prawomocnym wyrokiem sądu czy pozbawienia statusu uchodźcy (lub cofnięcia ochrony uzupełniającej).

Integracja – złożony i dynamiczny proces dwustronny, angażujący zarówno cudzoziemców, jak i społeczeństwo przyjmujące, którego celem jest pełne i równe członkostwo cudzoziemców w społeczeństwie państwa przyjmującego. Celem integracji powinno być doprowadzenie do możliwości samodzielnego funkcjonowania cudzoziemca w Polsce, w tym na rynku pracy, a także uniezależnienie się imigranta od świadczeń i pomocy społecznej (definicja według Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej – instytucji odpowiedzialnej za kształtowanie polityki integracyjnej w Polsce).

Projekt dokumentu „Polska polityka integracji cudzoziemców – założenia i wytyczne” został zatwierdzony w 2013 roku przez ministra właściwego ds. zabezpieczenia społecznego. Decyzją Komitetu Europejskiego Rady Ministrów minister ten został wskazany jako organ odpowiedzialny za działania związane z koordynacją polityki integracji cudzoziemców w Polsce.

Komisarz ds. Migracji i Spraw Wewnętrznych – stanowisko w Komisji Europejskiej, które od 1 listopada 2015 roku piastuje Dimitris Avramopoulos. Głównym zadaniem komisarza jest m.in. kształtowanie polityki migracyjnej poprzez zarządzanie przepływami migracyjnymi. Praca komisarza polega m.in. na przygotowywaniu propozycji traktatów i aktów prawa międzynarodowego i nadzorowaniu państw członkowskich w zakresie wdrażania dyrektyw unijnych.

Regulacje dublińskie (Dublin I, Dublin II, Dublin III) – unijne akty prawne ustanawiające kryteria i mechanizmy niezbędne do określenia państw odpowiedzialnych za rozpatrywanie wniosków o azyl. Ustalenie państwa odpowiedzialnego należy do pierwszych czynności postępowania o udzielenie ochrony międzynarodowej.

Konwencja Dublin I została podpisana w ramach Wspólnoty Europejskiej w 1990 roku, a w życie weszła 1 września 1997 roku. W 2003 roku konwencja Dublin I została zastąpiona rozporządzeniem Dublin II, które w 2013 r. zostało z kolei zastąpione rozporządzeniem Dublin III. Rozporządzenie Dublin III weszło w życie 1 stycznia 2014 roku.
Regulacje te obowiązują w 32 państwach – krajach UE oraz Islandii, Norwegii, Lichtensteinie i Szwajcarii.
Najważniejsze regulacje :

1. Jeśli wnioskodawca jest małoletni, odpowiedzialnym za rozpatrzenie wniosku jest to państwo członkowskie, w którym legalnie przebywają jego rodzice lub (w przypadku ich braku) rodzeństwo tego małoletniego.
2. Jeśli wnioskodawca ma w danym państwie członkowskim członka rodziny, któremu już udzielono ochrony międzynarodowej, odpowiedzialnym za rozpatrzenie wniosku jest to państwo członkowskie.
3. Jeśli wnioskodawca ma w danym państwie członkowskim członka rodziny, wobec którego toczy się postępowanie uchodźcze (nie wydano jeszcze wobec takiej osoby decyzji merytorycznej o udzieleniu / odmowie udzielenia ochrony), odpowiedzialnym za rozpatrzenie wniosku jest to państwo członkowskie.
4. Jeśli żadne z powyższych kryteriów dot. szeroko rozumianej jedności rodziny nie ma zastosowania, odpowiedzialnym za rozpatrzenie wniosku jest to państwo, którego wizę, kartę pobytu lub inne zezwolenie na pobyt posiada wnioskodawca. Jeśli cudzoziemiec posiada kilka takich dokumentów wydanych przez kilka państw, odpowiedzialnym za rozpatrzenie wniosku uchodźczego będzie to państwo, którego wydało cudzoziemcowi najdłuższe zezwolenie na pobyt albo (jeśli są równej długości), którego zezwolenie wygasa później. To kryterium odpada w momencie, gdy zezwolenie na pobyt wygasło więcej niż na 2 lata, a wiza – więcej niż na 6 miesięcy przed złożeniem przez cudzoziemca wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej.
5. Jeśli kryterium posiadania wizy / zezwolenia na pobyt nie może mieć zastosowania, tj. kiedy cudzoziemiec nielegalnie dostał się na terytorium UE, odpowiedzialnym jest to państwo członkowskie, którego granicę cudzoziemiec nielegalnie przekroczył, chyba że wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej cudzoziemiec złożył po więcej niż 12 miesiącach od takiego nielegalnego wjazdu.
6. Jeśli w powyższy sposób nie da się ustalić odpowiedzialności państwa członkowskiego za rozpatrzenie wniosku uchodźczego, odpowiedzialnym będzie państwo, w którym cudzoziemiec złożył wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej.

Poznaj najważniejsze akty i regulacje prawne dotyczące uchodźców.

Ksenofobia – pojęcie oznaczające postawę niechęci, wrogości i lęku wobec obcych, która nie musi być związana z realnym zagrożeniem, a najczęściej powstaje na podstawie stereotypów i uprzedzeń. Ksenofobia może przejawiać się w relacjach indywidualnych, jak również między grupami czy na poziomie instytucjonalnym oraz może przybierać różne formy, np. rasizmu czy antysemityzmu.

Łączenie rodzin uchodźców – możliwość dołączenia do uchodźcy (w prawie polskim – także do osoby, która uzyskała ochronę uzupełniającą lub zgodę na pobyt ze względów humanitarnych) członków jego rodziny, którzy znajdują się poza państwem, w którym udzielono mu ochrony. Możliwość ta została wprowadzona przez przyjęcie dyrektywy w sprawie prawa do łączenia rodzin z 27 lutego 2003 roku, której założeniem jest realizacja prawa zawartego w Konwencji genewskiej: „jedność rodziny (…) jest podstawowym prawem każdego uchodźcy”. Państwa członkowskie same decydują o wydaniu zezwolenia na wjazd i pobyt osób pozostających w relacjach rodzinnych z uznanymi uchodźcami zamieszkującymi na ich terytorium. W Polsce członek rodziny dołączający do osoby, która uzyskała w naszym kraju status uchodźcy, ochronę uzupełniającą lub zgodę na pobyt ze względów humanitarnych może otrzymać zezwolenie na pobyt czasowy.

Migracja przymusowa – wyjazd z kraju stałego pobytu w celu poszukiwania ochrony międzynarodowej. Migranci przymusowi są zmuszeni opuścić swój kraj ze względu na toczący się w kraju konflikt zbrojny, klęski żywiołowe, głód czy inne przyczyny, stanowiące zagrożenie życia.

Migracja dobrowolna – wyjazd z kraju stałego pobytu w celu realizacji określonych celów, jak np. podjęcie pracy, nauki, odbycie studiów, itp.

Migracja wewnętrzna – przemieszczenie się ludności w obrębie jednego kraju. W przypadku, gdy taka migracja spowodowana jest sytuacją zagrożenia w jednej części danego państwa, np. trwającym tam konfliktem zbrojnym (np. obwód doniecki i ługański Ukrainy), możemy mówić o zjawisku uchodźstwa wewnętrznego. Osoby, które zmuszone były opuścić swoje dotychczasowe miejsce zamieszkania i przenieść do innej (bezpiecznej) części swojego kraju pochodzenia (np. mieszkańcy Krymu, którzy przenieśli się do zachodniej i centralnej Ukrainy) nazywamy uchodźcami wewnętrznymi lub osobami wewnętrznie przesiedlonymi (IDP – internal displaced person).

Mowa nienawiści – każda forma wypowiedzi, która rozpowszechnia, podżega, propaguje lub usprawiedliwia nienawiść rasową, ksenofobię, antysemityzm lub inne formy nienawiści oparte na nietolerancji, włączając w to nietolerancję wyrażoną w formie agresywnego nacjonalizmu lub etnocentryzmu, dyskryminacji lub wrogości wobec mniejszości, migrantów lub osób wywodzących się ze społeczności imigrantów (definicja według Komitetu Ministrów Rady Europy). W polskim prawodawstwie nie ma definicji mowy nienawiści.

Zobacz, jak reagować na mowę nienawiści.

Nielegalny pobyt – pobyt niezgodny z przepisami dotyczącymi warunków wjazdu i pobytu cudzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej Polski. O nielegalnym pobycie mówimy wtedy, gdy cudzoziemiec nie posiada dokumentów uprawniających go do przebywania w Polsce, np. wizy albo ważnego zezwolenia na pobyt. Osoby takie określane są jako nieudokumentowani migranci lub migranci o nieudokumentowanym (nieuregulowanym) statusie.

W wielu przekazach medialnych wciąż funkcjonuje sformułowanie „nielegalny migrant”, które jest niepoprawną kalką z języka angielskiego. Określenie to jest nacechowane negatywnie i stygmatyzujące. Co więcej, sugeruje popełnienie przestępstwa, a pobyt bez wymaganej wizy lub zezwolenia pobytowego nie stanowi przestępstwa. Warto także dodać, że osoby ubiegające się o przyznanie ochrony międzynarodowej przebywają w Polsce legalnie.

Więcej informacji na temat właściwej terminologii można znaleźć na stronie Międzynarodowej Platformy Współpracy na rzecz Nieudokumentowanych Migrantów (PICUM).

Nielegalne przekroczenie granicy – przekroczenie granicy wbrew przepisom. W prawie polskim nielegalne przekroczenie granicy może zostać uznane (w zależności od tego, jakie okoliczności towarzyszyły takiemu przekroczeniu granicy) za wykroczeniem albo za przestępstwo.

Jeżeli przy przekraczaniu granicy dana osoba posłużyła się podstępem, groźbą lub przemocą, albo jeśli przekroczyła nielegalnie granicę we współdziałaniu z innymi osobami, będzie odpowiadała za przestępstwo z art. 264 § 2 k.k.

Jeśli natomiast doszło jedynie do „zwykłego” nielegalnego przekroczenia granicy, tzn. gdy dana osoba nie miała wszystkich potrzebnych dokumentów, przekroczyła granicę w miejscu niedozwolonym (w miejscu tzw. zielonej granicy), odpowie jedynie za wykroczenie z art. 49a Kodeksu wykroczeń.

Należy podkreślić, że Konwencja genewska zakazuje nakładania kar za nielegalny wjazd i pobyt na uchodźców przybywających z terytorium, na którym ich życiu zagraża niebezpieczeństwo, pod warunkiem, że bezzwłocznie zgłoszą się do władz i wyjaśnią przyczyny nielegalnego przekroczenia granicy. Innymi słowy, jeśli uchodźca musiał nielegalnie przekroczyć granicę (gdyż w przeciwnym razie zostałaby mu wyrządzona poważna krzywda albo nie zostałby w ogóle wypuszczony z kraju pochodzenia) i jeśli dopełni obowiązku niezwłocznego zgłoszenia się do władz po przekroczeniu granicy, uniknie odpowiedzialności karnej lub odpowiedzialności za wykroczenie.

Non-refoulement – jedna z najważniejszych zasad prawa azylowego i migracyjnego wynikająca z Konwencji genewskiej, zawarta także w ustawie o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP i w ustawie o cudzoziemcach. Zasada ta dotyczy zakazu wydalania i zawracania uchodźców, którym nie przyznano statusu uchodźcy w sytuacji, gdy zachodzi realna groźba poddania ich represjom w kraju pochodzenia.

Zasada non-refoulement dotyczy także zakazu zawracania z granicy (np. z powodu braku paszportu lub wizy) cudzoziemców, którzy deklarują chęć ubiegania się o ochronę międzynarodową. Takie osoby powinny mieć możliwość wjazdu do kraju, w którym proszą o azyl, by już na terytorium tego kraju mogła zostać przeprowadzona procedura w sprawie udzielenia im statusu uchodźcy.

Ochrona międzynarodowa – instytucja prawna, której udzielenie oznacza dla cudzoziemca uzyskanie prawa do pozostania w kraju, do którego przybył, uciekając przed prześladowaniami, innymi represjami (takimi jak tortury, nieludzkie lub poniżające traktowanie) albo wojną. W prawie polskim i europejskim wyodrębnia się dwie formy ochrony międzynarodowej: status uchodźcy oraz ochronę uzupełniającą. Można powiedzieć, że ochrona międzynarodowa to zbiorcza nazwa statusu uchodźcy i ochrony uzupełniającej – rodzajów decyzji, które mogą zostać udzielone komuś, kto obawia się powrotu do kraju pochodzenia z powodu grożącego mu tam niebezpieczeństwa i któremu w kraju pochodzenia nie zostałaby udzielona odpowiednia ochrona.

Ochrona uzupełniająca – wprowadzona w 2008 roku forma ochrony międzynarodowej dla osób, które nie otrzymały statusu uchodźcy, jednak wobec których zachodzą przesłanki udzielenia ochrony. Ochrona uzupełniająca jest przyznawana w sytuacji, gdy powrót do kraju pochodzenia może narazić osobę na rzeczywiste ryzyko doznania poważnej krzywdy – m.in. nieludzkie bądź poniżające traktowanie, tortury albo znalezienie się na obszarze, na którym toczy się konflikt zbrojny.

Ośrodek recepcyjny – pierwszy ośrodek, do którego kierowane są osoby, które złożyły wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej, przekroczyły granicę i znalazły się w Polsce. Obecnie funkcjonują 2 tego typu ośrodki – w Białej Podlaskiej i Podkowie Leśnej–Dębaku.

Ośrodek otwarty – ośrodek dla cudzoziemców będących w trakcie postępowania w sprawie udzielenia ochrony międzynarodowej. W Polsce funkcjonuje aktualnie 12 takich ośrodków. Cudzoziemcy ubiegający się o ochronę międzynarodową mogą w nich przebywać przez cały okres postępowania uchodźczego oraz – w zależności od wydanej decyzji – od 14 dni do 2 miesięcy po jego zakończeniu.

Ośrodek zamknięty (inaczej: strzeżony) – ośrodek dla cudzoziemców prowadzony przez Straż Graniczną, miejsce pozbawienia wolności (patrz: detencja).

Pobyt humanitarny (zgoda na pobyt ze względów humanitarnych) – polska forma ochrony przyznawana osobie, która nie może być deportowana do kraju pochodzenia, gdyż byłoby tam zagrożone jej prawo do życia, wolności, bezpieczeństwa osobistego, mogłaby zostać poddana torturom lub nieludzkiemu traktowaniu czy ukarana bez podstawy prawnej. Pobyt humanitarny może także uzyskać osoba, która prowadzi w Polsce życie rodzinne lub prywatne, a deportacja naruszałaby jej prawo do życia rodzinnego czy prywatnego, a także osoba, której dzieci zintegrowały się już z polskim społeczeństwem, i deportacja, oznaczająca oderwanie od środowiska szkolnego i grupy rówieśniczej, mogłaby zaburzyć ich rozwój.

Pobyt tolerowany (zgoda na pobyt tolerowany) – polska krajowa forma ochrony przyznawana w tych samych przypadkach, o których mowa przy pobycie humanitarnym, ale w sytuacji, gdy nie można udzielić zgody na pobyt ze względów humanitarnych. O takiej sytuacji możemy mówić na przykład gdy cudzoziemiec zagraża bezpieczeństwu państwa lub porządkowi publicznemu. Dodatkowo zgoda ta udzielana jest w przypadkach, gdy wydalenie cudzoziemca jest niewykonalne z przyczyn niezależnych od odpowiednich polskich instytucji lub gdy odmówiono jego ekstradycji.

W przypadku udzielenia zgody na pobyt tolerowany cudzoziemiec zobowiązany jest do regularnego zgłaszania się do komendanta Straży Granicznej, a także informowania o każdorazowej zmianie miejsca zamieszkania. Nie ma także przeszkód, aby cudzoziemiec, który uzyskał zgodę na pobyt tolerowany odpowiadał przed polskim sądem za przestępstwo, które popełnił w kraju pochodzenia. Udzielenie pobytu tolerowanego oznacza, że cudzoziemiec nie zostanie zawrócony do państwa, w którym mógłby doświadczyć prześladowania, ale nie oznacza też, że uniknie kary za ewentualne czyny zabronione. Polska uznaje, że jest w stanie zapewnić takiej osobie sprawiedliwy proces.

Polski dokument podróży dla cudzoziemca – dokument podróży, który zastępuje paszport i może być wydany cudzoziemcowi, który uzyskał w Polsce zezwolenie na pobyt stały, zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego UE, ochronę uzupełniającą lub zgodę na pobyt ze względów humanitarnych. Aby go uzyskać, cudzoziemiec musi wykazać, że jego dotychczasowy dokument podróży uległ zniszczeniu albo np. utracił ważność, a uzyskanie nowego nie jest możliwe. Taka sytuacja może mieć miejsce, gdy w Polsce nie ma odpowiedniej jednostki konsularnej, a zwrócenie się do placówki poza granicami jest niemożliwe lub szczególnie trudne. Dokument jest wydawany na okres 1 roku.

Przesiedlenie – pojęcie powstałe i związane z obecnym kryzysem migracyjno-azylowym; przeniesienie uznanych uchodźców z ich krajów pochodzenia albo z krajów trzecich do państw członkowski UE.

Przestępstwa z nienawiści – przestępstwa, w których ofiara jest celowo dobierana ze względu na jej powiązanie lub przynależność (faktyczną lub domniemaną) do jednej z grup mniejszościowych. Ofiarami takich przestępstw są najczęściej cudzoziemcy, osoby z niepełnosprawnościami i osoby homoseksualne. W polskim Kodeksie karnym nie ma definicji przestępstwa z nienawiści. Obowiązująca definicja została sformułowana przez Biuro ds. Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (ODIHR).

Zobacz, jak reagować na przestępstwa z nienawiści.

Rada do Spraw Uchodźców – organ administracji publicznej, którego głównym zadaniem jest rozpatrywanie odwołań od decyzji i zażaleń na postanowienia wydane przez Szefa Urzędu ds. Cudzoziemców w sprawach dotyczących udzielenia lub pozbawienia ochrony międzynarodowej. Więcej informacji na temat tego organu znajdziesz na stronie Rady do Spraw Uchodźców.

Relokacja – przenoszenie uchodźców w ramach państw członkowskich Unii Europejskiej; obecny kryzys migracyjno-azylowy spowodował, że państwa takie jak Grecja, Włochy czy Węgry, do których przybyło najwięcej osób poszukujących ochrony międzynarodowej, nie byłyby w stanie rozpatrzyć wszystkich złożonych tam wniosków o ochronę międzynarodową. Z tego powodu UE wypracowała specjalny mechanizm, na podstawie którego możliwe jest przenoszenie uchodźców z państw, gdzie złożyli oni wnioski o azyl, do innych państw Unii, mniej obciążonych tego rodzaju sprawami. Można powiedzieć, że mechanizm relokacji został stworzony, ponieważ okazało się, że rygorystyczne stosowanie systemu dublińskiego byłoby – w dobie obecnego kryzysu – niemożliwe.

Repatriacja – powrót do kraju pochodzenia osób, które znalazły się poza jego granicami na skutek deportacji, zesłania, prześladowań narodowościowych czy politycznych. W polskim prawodawstwie za repatriantów uznaje się Polaków ze Wschodu, głównie z azjatyckiej części byłego ZSRR, którzy m.in. wykażą swoje polskie pochodzenie. Za osobę polskiego pochodzenia uznaje się natomiast osobę, gdy co najmniej jedno z jej rodziców, dziadków lub dwoje pradziadków było narodowości polskiej oraz gdy wykaże ona swój związek z polskością, np. poprzez pielęgnowanie polskiej mowy, zwyczajów, tradycji. Zasady repatriacji określa ustawa o repatriacji z dnia 9 listopada 2000 roku.

Status uchodźcy – forma ochrony międzynarodowej przyznawana osobie, która spełnia przesłanki do uznania jej za uchodźcę (patrz: uchodźca). Zgodnie z polskim prawem status uchodźcy nadawany jest bezterminowo, a osoba, która go uzyskała, może korzystać z większości praw socjalnych przysługujących obywatelom polskim. Posiadanie statusu uchodźcy pozwala ubiegać się w przyszłości o zezwolenie na pobyt stały, a następnie – o obywatelstwo polskie. System Informacji Schengen (SIS) – jeden z instrumentów kontroli przepływu osób w strefie Schengen. Jest to największa w Europie wspólna baza danych zawierająca dane osób przebywających w granicach strefy Schengen i umożliwiająca ich przetwarzanie. Aktualnie używany jest system nowej generacji – SIS II.

Uchodźca – osoba, która na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu swojej rasy, religii, narodowości, przekonań politycznych lub przynależności do określonej grupy społecznej zmuszona była opuścić kraj pochodzenia oraz która z powodu tych obaw nie może lub nie chce korzystać z ochrony swojego kraju. Uchodźcy uciekają przed prześladowaniami powstającymi, m.in. w wyniku wojen, rewolucji czy czystek etnicznych. Często są to osoby lub bliscy osób, które doświadczyły tragicznych wydarzeń, nieludzkiego traktowania (np. tortur), otarły się o śmierć. Definicja uchodźcy została określona w Konwencji Genewskiej z 1951 roku. Warto pamiętać o tym, że dana osoba nie staje się uchodźcą, ponieważ został jej nadany taki status – to ten status został jej nadany, ponieważ ta osoba jest (i była – od momentu opuszczenia kraju pochodzenia) uchodźcą, decyzja o nadaniu statusu uchodźcy tylko to potwierdza.

UNHCR – Biuro Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców (United Nations High Commissioner for Refugees) – organizacja międzynarodowa powołana do życia 14 grudnia 1950 roku przez Zgromadzenie Ogólne ONZ. Głównym zadaniem UNHCR jest prowadzenie i koordynacja działań międzynarodowych na rzecz ochrony uchodźców, a celem – ochrona praw i dobrobytu uchodźców. UNHCR ma także mandat do działań na rzecz bezpaństwowców, tzn. osób, które nie posiadają żadnego obywatelstwa.

Urząd do Spraw Cudzoziemców (UdSC) – urząd administracji publicznej, którego pracownicy zajmują się prowadzeniem postępowań i wydawaniem decyzji w sprawach udzielenia ochrony międzynarodowej oraz rozpatrują odwołania i zażalenia na decyzje i postanowienia wydane w I instancji w urzędach wojewódzkich w sprawach dotyczących udzielenia zezwoleń na pobyt czasowy, pobyt stały, pobyt rezydenta długoterminowego UE. Rozpatruje także odwołania od decyzji wydanych przez Straż Graniczną w sprawach deportacyjnych. UdSC udziela ponadto pomocy socjalnej osobom ubiegającym się o ochronę międzynarodową, m.in. prowadzi otwarte ośrodki dla cudzoziemców. Urząd do Spraw Cudzoziemców.

Wykaz cudzoziemców, których pobyt na terytorium RP jest niepożądany – baza danych, w której umieszcza się i przechowuje dane cudzoziemców, w stosunku do których wydano decyzję o zobowiązaniu do powrotu (decyzję deportacyjną) lub którzy zostali skazani prawomocnym wyrokiem sądu na terytorium państw strefy Schengen za przestępstwo. Dopóki dane cudzoziemca znajdują się w wykazie, w przypadku, gdyby taka osoba próbowała wjechać do Polski, Straż Graniczna powinna odmówić jej wjazdu, czyli zawrócić ją.